ظرفیت زیاد قنات در مدیریت بحران آب
از زمان قدیم در ایران قنات‌هایی حفر شده است و کشور عزیز ما جزء معدود کشورهایی است که پیشینه ذخیره‌سازی و آبرسانی آن به بیش از ۱۰۰۰ سال می‌رسد.
قنات‌های ایران در ابتدا توسط ایرانیان باستان در حدود ۳۰۰۰ سال پیش اختراع شدند و سپس به بسیاری از کشورهای همسایه راه پیدا کردند به گونه‌ای که امروزه در بسیاری از کشورها مانند آسیا، آفریقا، اسپانیا و … ردپایی از قنات‌ها دیده می‌شود. بخش اعظم سرزمین ایران در منطقه خشک و نیمه خشک و در محدوده کمربند بیابانی دنیا قرار گرفته است. بر این اساس، خشکی و کم آبی از ویژگی‌های ذاتی فلات مرکزی ایران است و دسترسی به منابع آب پایدار، مهم‌ترین چالش ساکنان این ناحیه بوده است. ایرانیان باستان با اختراع قنات، شیوه مناسبی از دسترسی به آب بر اساس اصل احترام به محیط و سازگاری با طبیعت به وجود آوردند که منشأ تمدن درخشانی در فلات مرکزی ایران شد. آنچه را که امروزه توسعه پایدار می‌نامند در ساختار و سیستم قنات به خوبی رعایت شده است و بر همین اساس قنات در طول زمانی بالغ بر سه هزار سال، کارآمد بوده است.
بر اساس آمار وزارت نیرو، حدود ۳۶ هزار و ۳۰۰ قنات در ایران شناسایی شده است. قنات‌هایی در ایران وجود دارند که بیش از ۲ هزار سال است که آبدهی دارند. اکنون که کشور در دوره خشک‌سالی و کم آبی قرار گرفته به اعتقاد کارشناسان، قنات، الگوی حکمرانی و مدیریت صحیح آب است و می‌تواند کشور را از کمند کم آبی نجات دهد. اگر قنات‌ها احیا شوند، توان این را دارند تا بخشی از مشکلات آبی کنونی کشور را متناسب با الزامات زیست محیطی حل کنند.
در حال حاضر جمعیت کشور به بیش از ۸۰ میلیون نفر رسیده، سبک زندگی تغییر کرده، سطح رفاه افزایش یافته، بهداشت و استانداردهای زندگی ارتقا یافته و سطح زیر کشت محصولات کشاورزی افزایش داشته و مصرف آب هم بیشتر شده است. به همین جهت قنات‌ها دیگر به تنهایی نمی‌توانند مشکلات فعلی مدیریتی آب را حل کنند. اصولاً چالش‌های فراروی آب کشور چند وجهی هستند و یک مؤلفه به تنهایی نمی‌تواند در رفع چالش‌ها مؤثر واقع شود، بلکه باید تمام مؤلفه‌ها طی یک برنامه دراز مدت و با همکاری بین بخشی دیده شود. در این راستا می‌توان گفت چنانچه احیا و مرمت قنات‌های کوهستانی و نیمه کوهستانی در دستور کار قرار گیرد و به آن‌ها بهای بیشتری داده شود، آن‌ها قادر خواهند بود تا حدی در رفع چالش‌های فراروی مدیریت منابع آب کشور نقش‌آفرین باشند اما نمی‌توانند حلال تمام مشکلات آب کشور باشند.
از نظر قانونی وزارت جهاد کشاورزی مسئولیت احیا و بازسازی قنوات‌ها را برعهده دارد و متناسب با اعتباراتی که در اختیار مراکز کشاورزی استان‌ها قرار می‌دهد اقدامات مؤثری هم در این زمینه انجام می‌شود. خوشبختانه در ۴۰ سال گذشته در زمینه مرمت و لایروبی قنوات، بسترسازی بسیار خوبی در بخش‌های دولتی و خصوصی شکل گرفته و ساز و کارهای لازم ایجاد شده است. بنابراین حیف است که با اختصاص منابع محدود به قنوات، به صورت کامل از ظرفیت و توان این بخش‌ها در امر احیا و بازسازی قنوات استفاده نشود.
امروزه کشور ما پیشرفت‌های بسیاری نموده و در تمامی شهرهای ایران سیستم‌های آبرسانی مدرنی وجود دارد، با این حال باز هم قنات‌ها در بسیاری از شهرها وجود دارند و مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ همچنین طرفداران قنات‌ها بسیار زیاد هستند و همین موضوع می‌تواند گواه خوبی برای کارآمد بودن قنات‌ها حتی در دنیا امروز که بسیار مدرن است باشد. بدیهی است که در آینده، وجود قنات‌ها بسیار ضروری بوده و قادر هستند تا نقش مهمی را در تأمین آب کشور در آینده ایفا نمایند.
در حال حاضر قنات‌های زیادی در ایران وجود دارند که به دلایل مختلف مانند حفر چاه‌های عمیق، خشک و یا کم آب شده‌اند و می‌توان برای زنده کردن این قنات‌ها از روش‌های مختلفی مانند انتقال آب اقیانوس‌ها به قنات‌ها استفاده کرد. در این راستا همکاری‌هایی بین وزارت جهاد کشاورزی و دستگاه‌های ذی‌ربط شکل‌گرفته و وزارت جهاد کشاورزی در احیای آبخوان‌ها نقش مؤثری را ایفا می‌کند.
