افزایش پوشش گیاهی، راهی برای مقابله با بیابان‌زایی و بهبود وضعیت اقلیمی کشور
در سال‌های اخیر، طرح‌های گسترده احیای جنگل‌ها و فضای سبز در بسیاری از کشورهای جهان به‌ویژه در مناطقی که با بحران‌های زیست‌محیطی روبه‌رو هستند، مورد توجه قرار گرفته است. ایران نیز به‌عنوان کشوری با اقلیم عمدتاً خشک و نیمه‌خشک، از این قاعده مستثنی نیست. طرح کاشت یک میلیارد درخت، اگرچه در نگاه اول بلندپروازانه به نظر می‌رسد، اما در صورت اجرای صحیح و علمی می‌تواند تحولی چشمگیر در احیای اکوسیستم‌های تخریب‌شده و مقابله با پیامدهای تغییرات اقلیمی ایجاد کند.
ایران با مشکلات متعدد زیست‌محیطی از جمله بیابان‌زایی، کاهش پوشش جنگلی، فرسایش خاک، کاهش منابع آب زیرزمینی و آلودگی هوا دست‌وپنجه نرم می‌کند. جنگل‌های کشور، به‌ویژه در مناطق شمالی و زاگرس، سال‌ها است که به دلیل بهره‌برداری بی‌رویه، آتش‌سوزی‌ها و تغییرات اقلیمی در حال کاهش هستند. کاشت درختان نه‌تنها می‌تواند به بازگرداندن تعادل اکولوژیک کمک کند، بلکه نقش مهمی در جذب دی‌اکسید کربن، حفظ منابع آب، جلوگیری از فرسایش خاک و ایجاد زیستگاه‌های طبیعی برای گونه‌های گیاهی و جانوری ایفا می‌کند.
با وجود تمام مزایای بالقوه، اجرای چنین طرحی بدون برنامه‌ریزی دقیق و مدیریت صحیح می‌تواند با مشکلات جدی مواجه شود. یکی از اصلی‌ترین چالش‌ها، مسئله تأمین آب است. در کشوری که بسیاری از مناطق آن با کم‌آبی مزمن روبه‌رو هستند، کاشت میلیاردها درخت نیازمند مدیریت هوشمندانه منابع آبی و انتخاب گونه‌های سازگار با اقلیم هر منطقه است. استفاده از گونه‌های غیربومی یا نیازمند آبیاری زیاد نه‌تنها پایدار نیست، بلکه ممکن است به تخریب بیشتر منابع آبی منجر شود.
چالش دیگر، حفظ و نگهداری درختان کاشته شده است. تجربه نشان داده که بسیاری از طرح‌های جنگل‌کاری در گذشته به دلیل عدم نظارت کافی پس از کاشت، با شکست مواجه شده‌اند. درختکاری تنها زمانی موفق خواهد بود که همراه با برنامه‌های مراقبت بلندمدت، مشارکت جوامع محلی و استفاده از دانش بومی و علمی باشد.
علاوه بر این، انتخاب مکان‌های مناسب برای کاشت نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. نباید به بهانه جنگل‌کاری، اکوسیستم‌های طبیعی مانند مراتع یا تالاب‌ها را تخریب کرد. همچنین، در مناطق شهری باید به فضاهای سبز پایدار و متناسب با شرایط شهرها توجه ویژه‌ای شود.
برای آنکه این طرح توسط سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور به نتیجه مطلوب برسد، لازم است چند اصل کلیدی رعایت شود. انتخاب درختانی که به‌طور طبیعی در هر منطقه رشد می‌کنند، احتمال بقای آن‌ها را افزایش داده و از برهم‌خوردن تعادل اکولوژیک جلوگیری می‌کند. بدون همراهی مردم، به‌ویژه در مناطق روستایی و عشایری، این طرح نمی‌تواند موفق باشد. آموزش، ایجاد انگیزه‌های اقتصادی و استفاده از دانش بومی می‌تواند به جذب مشارکت عمومی کمک کند. استفاده از روش‌های نوین آبیاری مانند آبیاری قطره‌ای و جمع‌آوری آب باران می‌تواند مصرف آب را کاهش دهد. ایجاد سیستم‌های نظارتی برای ارزیابی رشد درختان و سلامت آن‌ها در طول سال‌های پس از کاشت ضروری است. نهایتا این طرح باید بخشی از برنامه‌های کلان محیط زیستی و اقتصادی کشور باشد تا از انزوای اجرایی جلوگیری شود.
طبق گزارش‌ها این طرح با همکاری مردم، سازمان‌های مردم‌نهاد و جوامع محلی اجرا می‌شود و قرار است طی چهار سال، سالانه ۲۵۰ میلیون درخت در سراسر کشور کاشته شود.
طرح کاشت یک میلیارد درخت با مدیریت وزارت جهاد کشاورزی می‌تواند نقطه عطفی در احیای محیط زیست ایران باشد، اما موفقیت آن مستلزم برنامه‌ریزی دقیق، اجرای علمی و عزم ملی است. اگر این طرح با نگاهی بلندمدت و با در نظر گرفتن تمام چالش‌های پیش‌رو به اجرا درآید، نه‌تنها می‌تواند به بهبود شرایط اکولوژیک کشور کمک کند، بلکه فرصتی برای اشتغال‌زایی، توسعه پایدار و افزایش تاب‌آوری در برابر تغییرات اقلیمی خواهد بود. در غیر این صورت، ممکن است به پروژه‌ای پرهزینه و بی‌ثمر تبدیل شود که تنها در آمار و گزارش‌ها باقی بماند.
