افزایش بهره‌وری و اصلاح الگوی کشت، کلید کاهش مصرف آب و انرژی
ایران در سال‌های اخیر با چالش‌های جدی در زمینه کمبود آب و انرژی مواجه بوده است. تغییرات اقلیمی، کاهش نزولات جوی، برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، و مصرف ناکارآمد انرژی در بخش کشاورزی، این چالش‌ها را تشدید کرده‌اند. در چنین شرایطی، دو راهکار اساسی برای عبور از این محدودیت‌ها مطرح می‌شوند؛ افزایش بهره‌وری و اصلاح الگوی کشت. این دو راهکار نه‌تنها می‌توانند مصرف آب و انرژی را کاهش دهند، بلکه قادر هستند امنیت غذایی و پایداری محیط‌زیست را نیز تضمین کنند.
هدررفت حجم عظیمی از آب به دلیل روش‌های سنتی آبیاری، نبود سیستم‌های مدرن، و مدیریت نادرست منابع آبی است. از سوی دیگر، مصرف انرژی در این بخش نیز به‌دلیل استفاده از پمپ‌های فرسوده و روش‌های ناکارآمد، بسیار بالا است. استفاده از روش‌هایی مانند آبیاری قطره‌ای و بارانی می‌تواند راندمان آبیاری را به بیش از ۷۰ درصد برساند و مصرف آب را تا حد چشمگیری کاهش دهد. جایگزینی پمپ‌های کم‌بازده با پمپ‌های با راندمان بالا و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر مانند خورشیدی برای تأمین برق مورد نیاز کشاورزی، می‌تواند فشار بر شبکه انرژی را کم کند. به‌کارگیری سنجش از راه دور، اینترنت اشیا، و هوش مصنوعی برای پایش دقیق رطوبت خاک و نیاز آبی گیاهان، از مصرف اضافی آب و انرژی جلوگیری می‌کند.
کشت محصولات پرآب‌بر مانند برنج، نیشکر، و هندوانه در مناطق کم‌آب ایران، سالانه میلیاردها مترمکعب آب را هدر می‌دهد. این در حالی است که بسیاری از این محصولات را می‌توان با گونه‌های کم‌آب‌بر یا سازگار با شرایط خشک جایگزین کرد. اصلاح الگوی کشت نیازمند سیاست‌گذاری دقیق و همراهی کشاورزان است. گیاهانی مانند کینوا، جو و حبوبات، نیاز آبی کمتری دارند و می‌توانند در مناطق خشک عملکرد مناسبی داشته باشند. انتقال کشت محصولات پرآب‌بر به مناطق پرباران و محدود کردن کشت آن‌ها در مناطق خشک، می‌تواند تعادل بهتری در مصرف آب ایجاد کند.
بدون جلب مشارکت کشاورزان، هرگونه برنامه اصلاحی محکوم به شکست است. ارائه مشوق‌های مالی، آموزش روش‌های نوین، و تضمین خرید محصولات جایگزین، انگیزه لازم را برای کشاورزان فراهم می‌کند.
برآورد‌ها نشان می‌دهد که جمعیت جهان تا ۲۵ سال آینده، ۹ تا ۱۰ میلیارد نفر خواهد بود و در پی آن نیاز غذایی این جمعیت افزایش خواهد یافت. براساس داده‌های هواشناسی در طول ۵۰ سال گذشته، امسال دومین سال بحران اقلیمی خواهد بود که شامل خشکسالی گسترده است و این شرایط در سال ۱۳۹۹ نیز رخ داده بود. حدود ۷۵ درصد از خسارت وارد شده به تولید محصولات کشاورزی مربوط به نوسانات محیطی شامل خشکسالی، شوری و ۲۵ درصد نیز ناشی از خساراتی همچون آفات و امراض است. وسعت کل کشور ۱۶۵ میلیون مترمربع است و حدود ۹۰ درصد از این سطح شامل کوهستان و … قابلیت کشت ندارد. اراضی قابل کشت در سطح کشور حدود ۲۴ میلیون هکتار است که در ۱۸.۵ میلیون هکتار آن کشت محصولات کشاورزی انجام می‌شود و از این میزان، ۸.۵ میلیون هکتار کشت آبی و مابقی تحت کشت دیم است.
ایران برای عبور از بحران آب و انرژی، چاره‌ای جز حرکت به سمت کشاورزی پایدار ندارد. افزایش بهره‌وری و اصلاح الگوی کشت به عنوان دو طرح شاخص وزارت جهاد کشاورزی بوده و به‌مثابه دو بال این تحول هستند که باید در کنار یکدیگر پیش بروند. این مسیر هرچند دشوار است، اما با برنامه‌ریزی بلندمدت، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین و مشارکت فعال کشاورزان، دست‌یافتنی خواهد بود.
