کاهش هزینه تولید و افزایش بهرهوری؛ راهبردهای اقتصادی وزارت جهادکشاورزی برای نجات خاک
خاک؛ این سرمایه خاموش اما حیاتی، امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند صیانت، مطالعه و مدیریت هوشمندانه است. روز جهانی خاک، فرصتی است برای بازنگری در وضعیت این منبع تجدیدناپذیر که نهتنها بنیان امنیت غذایی، بلکه ستون توسعه پایدار در جهان و ایران است.
به مناسبت ۵ دسامبر – روز جهانی خاک
و هفته خاک در ایران (۱۱ تا ۱۷ آذرماه)
زنگ خطر جهانی خاک؛ یکسوم خاکهای زمین در مرز نابودی
فرسایش ۲ میلیارد تُنی خاک در ایران؛ تهدید خاموش امنیت غذایی
راهبرد جدید وزارت جهاد کشاورزی؛ اقتصاد خاک محورِ نجات بهرهوری
براساس گزارشهای جهانی، سالانه بیش از ۲۴ میلیارد تن خاک حاصلخیز در اثر فرسایش از بین میرود؛ یعنی بهطور متوسط ۳.۴ تن در هر نفر از جمعیت کره زمین. این روند نگرانکننده موجب شده است که بیش از ۳۳ درصد خاکهای دنیا در وضعیت تخریب شدید یا بسیار شدید قرار گیرند. همچنین مطالعات سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) نشان میدهد که اگر این روند ادامه یابد، تا سال ۲۰۵۰ حدود ۹۰ درصد خاکهای جهان با درجات مختلف تخریب مواجه خواهند بود.
وضعیت ایران؛ چالشی بزرگ اما قابل مهار
در ایران نیز وضعیت خاک نیازمند توجه فوری و سیاستگذاری دقیقتر است. برآوردها حاکی از آن است که کشور ما سالانه بین ۱.۵ تا ۲ میلیارد تن فرسایش خاک را تجربه میکند؛ رقمی که در مقایسه با متوسط جهانی (حدود ۵ تن در هکتار) بسیار بالا بوده و در برخی مناطق حتی ۲۰ تا ۳۰ تن در هکتار گزارش شده است. این در حالی است که تشکیل یک سانتیمتر خاک حاصلخیز، بهطور میانگین بیش از ۷۰۰ سال زمان میبرد.
همزمان، بخش قابلتوجهی از خاکهای کشور از نظر شاخصهای کربن آلی فقیر هستند؛ بهگونهای که بیش از ۶۰ درصد اراضی ایران دارای کمتر از ۱ درصد ماده آلی خاک هستند، در حالیکه استاندارد مطلوب جهانی بالای ۳ درصد است. این کمبود، مستقیماً روی بهرهوری محصولات، مصرف کود، ذخیرهسازی آب و در نهایت هزینه تولید اثر میگذارد.
جهتگیریهای وزارت جهاد کشاورزی
به عنوان معاونت برنامهریزی و اقتصادی، یکی از مأموریتهای اصلی ما طراحی سیاستهایی است که بتواند به کاهش هزینههای تولید، افزایش بهرهوری منابع پایه و ارتقای تابآوری نظام غذایی کشور کمک کند. در این میان، حفظ و احیای خاک جایگاهی کلیدی دارد.
در سال ۱۴۰۴، چند محور اساسی در دستور کار قرار گرفته است:
اجرای برنامه ملی تغذیه متعادل و مدیریت کود با هدف کاهش مصرف بیرویه نهادهها و افزایش ماده آلی خاک.
توسعه کشتهای کممصرف و سازگار با تغییر اقلیم برای کاستن از فشار بر خاک و آب.
توسعه کشاورزی حفاظتی که هدف آن کاهش شخم عمیق، حفظ بقایای گیاهی و افزایش نفوذپذیری خاک است؛ برنامهای که اجرای آن میتواند فرسایش را تا ۴۰ درصد کاهش دهد.
سرمایهگذاری در تحقیقات و فناوریهای نوین خاکشناسی شامل سنجشازدور، نقشهسازی رقومی خاک و هوشمندسازی مدیریت اراضی.
حمایت از طرحهای دانشبنیان که با فناوریهای جدید مانند بیوفرتیلایزرها، اصلاح ساختار خاک و افزایش کربن آلی، به احیای خاک کمک میکنند.
خاک؛ امنیت غذایی نسلهای آینده
اگرچه چالشها جدی است، اما مسیر روشن و دستیافتنی نیز وجود دارد. کشورهایی که طی سه دهه گذشته برنامههای بلندمدت حفاظت خاک اجرا کردهاند، توانستهاند تا ۵۰ درصد کاهش فرسایش و ۳۰ درصد افزایش بهرهوری را تجربه کنند. ایران نیز با توجه به ظرفیتهای علمی، دانشگاهی و فناورانه خود، قادر است در کمتر از یک دهه، بخش قابلتوجهی از بحران کنونی را مدیریت کند.
در آستانه ۵ دسامبر روز جهانی خاک و در هفته خاک، از همه کارشناسان، بهرهبرداران، پژوهشگران، تشکلهای کشاورزی و دستگاههای اجرایی دعوت میکنیم که این موضوع را نه یک فعالیت نمادین یک هفتهای، بلکه یک مسئولیت ملی و تمدنی بدانند. آینده امنیت غذایی ایران، مستقیماً به تصمیمهای امروز ما در قبال خاک وابسته است.
در پایان، بار دیگر تأکید میکنم:
حفاظت از خاک، نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت راهبردی برای حیات اقتصادی، زیستمحیطی و اجتماعی کشور است.
✍️ اکبر فتحی
معاون برنامهریزی و اقتصادی
وزارت جهاد کشاورزی
