توسعه پرورش گاومیش و نقش آن در خودکفایی و تنوع بخشی به تولیدات دامی کشور
گاومیش به عنوان یکی از حیوانات اهلی مهم در بسیاری از نقاط جهان، به ویژه در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری، نقش اساسی در تأمین مواد غذایی، تولید شیر و گوشت، و حتی تأمین نیروی کار در کشاورزی ایفا می‌کند. با این حال، با توجه به افزایش جمعیت جهانی و تغییرات اقلیمی، ضرورت بهینه‌سازی نژادهای گاومیش بیش از پیش احساس می‌شود. اصلاح نژاد این حیوان نه تنها می‌تواند به افزایش بهره‌وری در صنعت دامپروری منجر شود، بلکه در پایداری محیط زیست و بهبود معیشت دامداران نیز تأثیرگذار است.
یکی از اصلی‌ترین اهداف اصلاح نژاد گاومیش که توسط معاونت امور تولیدات دامی وزارت جهاد کشاورزی دنبال می‌شود، بهبود کیفیت و کمیت تولیدات دامی است. نژادهای بومی در بسیاری از مناطق ممکن است از نظر تولید شیر یا گوشت کارایی لازم را نداشته باشند. با استفاده از روش‌های علمی مانند انتخاب ژنتیکی، تلقیح مصنوعی، و حتی فناوری‌های پیشرفته‌تر مانند ویرایش ژن، می‌توان نژادهایی را پرورش داد که بازدهی بالاتری در تولید شیر و گوشت داشته باشند. این امر به ویژه در کشورهایی که گاومیش منبع اصلی تأمین لبنیات و پروتئین حیوانی است، حائز اهمیت فراوانی است.
گاومیش‌ها عموماً در برابر بیماری‌های رایج دام و شرایط آب‌وهوایی نامساعد مقاوم‌تر از گاو هستند، اما این مقاومت در نژادهای مختلف متفاوت است. اصلاح نژاد می‌تواند منجر به ایجاد گاومیش‌هایی شود که در برابر بیماری‌های شایع مانند تب برفکی یا عفونت‌های انگلی مقاومت بیشتری داشته باشند. همچنین، با توجه به تأثیرات تغییرات اقلیمی، پرورش نژادهایی که توانایی تحمل گرمای شدید یا کمبود منابع آبی را دارند، می‌تواند به حفظ بقای دام‌ها در مناطق آسیب‌پذیر کمک کند.
در بسیاری از جوامع روستایی، گاومیش‌ها نه تنها به عنوان منبع درآمد، بلکه به عنوان بخشی از سرمایه‌گذاری بلندمدت خانواده‌ها محسوب می‌شوند. اصلاح نژاد می‌تواند با افزایش ارزش اقتصادی دام‌ها، سطح زندگی دامداران را ارتقا دهد. برای مثال، گاومیش‌های پرتولید می‌توانند درآمد بیشتری از طریق فروش شیر یا گوشت ایجاد کنند، در حالی که هزینه‌های نگهداری آن‌ها به دلیل مقاومت بالاتر در برابر بیماری‌ها کاهش می‌یابد.
دامپروری سنتی گاهی با چالش‌های زیست‌محیطی مانند تخریب مراتع و انتشار گازهای گلخانه‌ای همراه است. با اصلاح نژاد گاومیش‌هایی که بازدهی غذایی بالاتری دارند (یعنی با مصرف علوفه کمتر، تولید بیشتری دارند)، می‌توان فشار بر منابع طبیعی را کاهش داد. علاوه بر این، برخی نژادهای اصلاح‌شده ممکن است توانایی بیشتری در هضم مواد گیاهی کم‌کیفیت داشته باشند، که این امر می‌تواند به بهره‌وری بیشتر در استفاده از زمین‌های کشاورزی بینجامد.
طبق آمار اصلاح نژاد گاومیش در افزایش تولید گوشت قرمز و رشد ۳ برابری شیرخام موثر است که می تواند زمینه ساز خودکفایی در تولیدات پروئینی به ویژه گوشت قرمز شود. همچنین بر اساس آمارهای جهانی جمعیت گاومیش در سال ۲۰۲۴ میلادی حدود ۱۶۷ میلیون راس تخمین زده شده که پس از گاو، گوسفند و بز در رتبه چهارم نشخوارکنندگان اهلی قرار دارد. تولید شیر سالانه گاومیش در ایران بر اساس داده‌های سال ۱۴۰۲ معادل ۱۴۴ هزار تن بوده و برای تولید لبنیات سنتی مانند کره، پنیر و ماست استفاده می شود و سالانه حدود ۹ هزار تن گوشت تولید می‌کند.
اصلاح نژاد گاومیش تنها به معنای بهبود کمی و کیفی تولیدات دامی نیست، بلکه فرآیندی است که می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی داشته باشد. سرمایه‌گذاری در تحقیقات ژنتیکی، آموزش دامداران، و توسعه برنامه‌های اصلاح نژاد می‌تواند آینده دامپروری را متحول کند و آن را به سمتی پایدارتر و کارآمدتر سوق دهد. در نهایت، این تلاش‌ها نه تنها به نفع صنعت دامپروری، بلکه به نفع کل جامعه و محیط زیست خواهد بود.
