دیپلماسی کشاورزی؛ پلی به سوی توسعه صادرات غیرنفتی
در شرایطی که اقتصاد ایران به دنبال کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی است، بخش کشاورزی با قابلیت‌های منحصربه‌فرد خود می‌تواند به موتور محرکه صادرات غیرنفتی تبدیل شود. اما تحقق این هدف مستلزم خلق رویکردی نوین در تعاملات بین‌المللی است؛ دیپلماسی کشاورزی فعال و هوشمند که نه تنها به دنبال باز کردن بازارهای جدید باشد، بلکه بتواند موانع فنی و تجاری پیش‌روی محصولات ایرانی را از میان بردارد. این دیپلماسی زمانی به ثمر می‌نشیند که با توسعه هماهنگ زیرساخت‌های صادراتی همراه شود.
کشاورزی ایران با تنوع اقلیمی بی‌نظیر و دانش بومی انباشته شده طی قرن‌ها، ظرفیت تولید محصولاتی با مزیت رقابتی بالا را دارد. از زعفران و پسته گرفته تا خرما و مرکبات، نمونه‌هایی هستند که همواره جایگاه ایران را در بازارهای جهانی تثبیت کرده‌اند. اما این ظرفیت‌ها زمانی به ثمر می‌نشینند که دیپلماسی کشاورزی بتواند به‌صورت نظام‌مند و برنامه‌ریزی‌شده عمل کند. دیپلماسی کشاورزی صرفاً به معنای مذاکره برای صادرات بیشتر نیست، بلکه ایجاد فهم مشترک با کشورهای هدف درباره استانداردهای تولید، تسهیل روادید تجاری، ایجاد مکانیسم‌های حل اختلاف و توسعه همکاری‌های فناورانه را نیز شامل می‌شود.
یکی از چالش‌های اصلی پیش‌روی صادرات محصولات کشاورزی، نبود زیرساخت‌های مناسب در زنجیره تأمین است. از مزرعه تا بازارهای جهانی، محصولات کشاورزی ایرانی با موانع متعددی مواجه هستند. نبود سردخانه‌های کافی در مرزها، سیستم‌های حمل‌ونقل فرسوده، ناکارآمدی در بسته‌بندی و مشکلات موجود در سیستم گمرکی، همگی باعث کاهش قدرت رقابت محصولات ایرانی در بازارهای بین‌المللی شده‌است. در اینجا ارتباط تنگاتنگ بین دیپلماسی کشاورزی و توسعه زیرساخت‌ها آشکار می‌شود. حتی اگر بهترین مذاکرات تجاری انجام شود، بدون زیرساخت‌های مناسب، محصولات ایرانی قادر نخواهند بود به‌صورت رقابتی به دست مصرف‌کننده نهایی خارجی برسند.
تجربه کشورهای موفق در حوزه صادرات کشاورزی نشان می‌دهد که دیپلماسی کشاورزی زمانی مؤثر است که سه سطح مختلف را پوشش دهد: در سطح کلان، ایجاد توافق‌های تجاری و حل اختلافات بین‌المللی؛ در سطح میانی، توسعه همکاری‌های فنی و انتقال دانش؛ و در سطح خرد، حمایت از تولیدکنندگان برای انطباق با استانداردهای جهانی. این موضوع تنها زمانی محقق می‌شود که همزمان سیستم‌های نظارتی داخلی، توانایی ردیابی محصول از مزرعه تا بازار را داشته باشند و زیرساخت‌های لجستیکی بتوانند محصول را با کیفیت مطلوب به دست مصرف‌کننده برسانند.
به گزارش سازمان فائو، ایران در میان هفت کشور برتر جهان از نظر تنوع تولیدات کشاورزی قرار دارد و در ۱۰ محصول، رتبه نخست تا پنجم جهانی را به خود اختصاص داده است. بنابراین باید از این ظرفیت به‌درستی استفاده شود. برای دستیابی به تراز تجاری مثبت در کشاورزی، باید بعد از تولید، روی صنایع تبدیلی، بسته‌بندی، برندینگ و مارکتینگ سرمایه‌گذاری جدی صورت گیرد، زیرا صادرات موفق بدون زیرساخت و انطباق با استانداردهای جهانی ممکن نیست.
بدیهی است تقویت دیپلماسی کشاورزی و توسعه زیرساخت‌های صادراتی دو روی یک سکه هستند که می‌توانند اقتصاد ایران را از وابستگی به درآمدهای نفتی رهایی بخشند. این مسیر اگرچه دشوار به نظر می‌رسد، اما با برنامه‌ریزی دقیق و عزمی راسخ، می‌تواند ایران را به یکی از قطب‌های مهم صادرات محصولات کشاورزی در منطقه تبدیل کند. دستیابی به این هدف توسط متولی اصلی بخش کشاورزی یعنی وزارت جهاد کشاورزی میسر بوده و این دستاورد نه تنها به ارزآوری بیشتر منجر خواهد شد، بلکه می‌تواند امنیت غذایی پایدار و رفاه جوامع روستایی را نیز به دنبال داشته باشد.
