مبارزه با آفات کشاورزی، چالشی پیچیده در تقاطع اکولوژی، اقتصاد و امنیت غذایی
در کشمکش دائمی انسان برای تأمین نیازهای غذایی جمعیت رو به رشد، مبارزه با آفات کشاورزی به موضوعی حیاتی تبدیل شده که ابعادی فراتر از یک نبرد ساده میان کشاورز و حشرات دارد. این مبارزه درواقع آزمونی است برای تعادل بخشیدن میان تولید کشاورزی پایدار و حفظ سلامت اکوسیستم‌ها، میان منافع کوتاه‌مدت اقتصادی و پیامدهای بلندمدت محیط زیستی، و میان راهکارهای سنتی و فناوری‌های نوین.
داستان آفت‌کش‌های شیمیایی نمونه بارزی از پارادوکس‌های توسعه کشاورزی است. از یک سو، این مواد در کوتاه‌مدت می‌توانند معجزه‌آفرین باشند و محصولات را از نابودی نجات دهند، اما از سوی دیگر، استفاده بی‌رویه از آن‌ها چرخه‌ای معیوب ایجاد کرده است. مقاومت فزاینده آفات به سموم، نابودی دشمنان طبیعی آفات، آلودگی منابع آب و خاک، و مخاطرات سلامت انسان تنها بخشی از تبعات این رویکرد تک‌بعدی هستند. جالب آنکه در بسیاری موارد، هزینه‌های بلندمدت این آسیب‌ها بسیار فراتر از منافع کوتاه‌مدت آن‌هاست، اما ساختارهای اقتصادی و نظام‌های حمایتی موجود اغلب این واقعیت را نادیده می‌گیرند.
فناوری‌های جدید امکانات جالب‌توجهی برای خروج از این بن‌بست ارائه کرده‌اند. کنترل بیولوژیک با استفاده از عوامل طبیعی، سیستم‌های هشدار زودهنگام مبتنی بر سنجش از دور، استفاده از فرومون‌ها برای اختلال در چرخه تولیدمثل آفات، و توسعه ارقام مقاوم از جمله این راهکارها هستند. با این حال، هیچ یک از این روش‌ها به تنهایی پاسخگو نیستند. تجربه نشان داده که موفق‌ترین برنامه‌های مدیریت آفات، آن‌هایی هستند که ترکیبی هوشمندانه از روش‌های مختلف را با توجه به شرایط محلی به کار می‌گیرند.
مسئله آفات کشاورزی تنها یک چالش فنی نیست، بلکه به شدت تحت تأثیر عوامل اجتماعی و اقتصادی نیز هست. برای کشاورزان خرده‌پا که با حاشیه سود ناچیزی زندگی می‌کنند، ریسک آزمایش روش‌های جدید اغلب غیرقابل‌پذیرش است. از طرف دیگر، ساختارهای بازار و زنجیره تأمین مواد غذایی معمولاً به گونه‌ای است که فشار زیادی برای تولید بیشتر با هزینه کمتر وارد می‌کند، بدون آنکه هزینه‌های محیط زیستی و اجتماعی این تولید محاسبه شود. اینجاست که نقش سیاست‌گذاران و نهادهای تنظیم‌گر در ایجاد چارچوب‌های حمایتی و انگیزشی برای انتقال به روش‌های پایدارتر آشکار می‌شود.
مبارزه با آفات بسیار حائز اهمیت بوده به طور مثال طبق آمار سازمان حفظ نباتات کشور تاکنون در سطح حدود دو میلیون و ۵۰۰ هزار هکتار با آفت سن گندم و جو در اراضی کشاورزی مبارزه شده است. سال گذشته با مهار به موقع آفت سن، کشاورزان موفق شدند ۱۲ میلیون تن گندم به مراکز رسمی خرید تضمینی تحویل دهند.
آینده مبارزه با آفات کشاورزی احتمالاً شاهد تحولات شگرفی خواهد بود. فناوری‌هایی مانند هوش مصنوعی برای پیش‌بینی طغیان آفات، نانوحسگرها برای تشخیص زودهنگام آلودگی، و روش‌های دقیق اعمال عوامل کنترل‌کننده می‌توانند بازی را به کلی تغییر دهند. اما شاید مهم‌تر از همه این فناوری‌ها، تغییر نگرش اساسی ما نسبت به رابطه میان کشاورزی و طبیعت باشد. پذیرش این واقعیت که مزارع ما بخشی از اکوسیستم‌های بزرگ‌تر هستند و نمی‌توان آن‌ها را به صورت جزایر مجزا مدیریت کرد، کلید طراحی سیستم‌های کشاورزی تاب‌آور در برابر آفات خواهد بود.
با توجه به سیاست‌های وزارت جهاد کشاورزی و سازمان حفظ نباتات کشور، مبارزه با آفات کشاورزی نه یک جنگ برای نابودی، بلکه تلاشی برای همزیستی هوشمندانه است. همزیستی‌ای که در آن هم نیازهای غذایی بشر تأمین شود و هم پیچیدگی و تنوع زیستی که پایه و اساس کشاورزی پایدار است، حفظ گردد. این مسیر هرچند دشوار، اما تنها راه پیش‌رویی است که می‌تواند نسل‌های آینده را هم از گرسنگی و هم از عواقب فاجعه‌بار تخریب محیط زیست مصون بدارد.
