روستابازارها و نقش حیاتی آن‌ها در پویایی کشاورزی
کشاورزی همواره به عنوان ستون اصلی اقتصاد و امنیت غذایی در ایران مطرح بوده است، اما چالش‌های متعددی مانند ناکارآمدی نظام توزیع، واسطه‌گری‌های غیرضروری و عدم دسترسی عادلانه کشاورزان به بازار، سودآوری این بخش را تحت تأثیر قرار داده است. در این میان، روستابازارها در شبکه عظیم تعاون روستایی، به عنوان نهادهای خودجوش و مردمی؛ پتانسیل قابل توجهی در ایجاد تعادل بین عرضه و تقاضا، کاهش هزینه‌های واسطه‌گری و تقویت ارتباط مستقیم تولیدکننده و مصرف‌کننده دارند.
روستابازارها تنها محل خرید و فروش محصولات کشاورزی نیستند، بلکه حلقه اتصال فرهنگ، اقتصاد و اجتماع روستایی هستند. این بازارها با حذف واسطه‌های متعدد، امکان فروش محصولات با قیمت منصفانه را برای کشاورز فراهم می‌کنند و از سوی دیگر، مصرف‌کننده شهری را به محصولات تازه، سالم و ارزانتر دسترسی می‌دهند. این چرخه مستقیم، انگیزه کشاورزان برای تولید بیشتر و باکیفیت‌تر را افزایش می‌دهد و در بلندمدت می‌تواند به خودکفایی منطقه بینجامد.
یکی از عوامل اصلی مهاجرت روستاییان به شهرها، نبود درآمد کافی از فعالیت‌های کشاورزی است. روستابازارها با ایجاد بستری برای فروش مستقیم، سود بیشتری را به کشاورزان تزریق می‌کنند و از این طریق، معیشت روستاییان را بهبود می‌بخشند. این موضوع نه تنها از تخلیه روستاها جلوگیری می‌کند، بلکه با حفظ جمعیت روستایی، نیروی کار لازم برای توسعه کشاورزی را نیز تأمین می‌نماید.
در نظام‌های تجاری بزرگ مقیاس، معمولاً تنها محصولات پرمصرف و انبوه به فروش می‌رسند، در حالی که بسیاری از محصولات بومی و کمیاب به فراموشی سپرده می‌شوند. روستابازارها با ارائه فضایی برای عرضه این محصولات، به حفظ ذخایر ژنتیکی گیاهی و تنوع زیستی کمک می‌کنند. همچنین، این بازارها مشوقی برای کشاورزان در احیای روش‌های کشت سنتی و ارگانیک هستند، چرا که مصرف‌کنندگان در این بازارها عمدتاً به کیفیت و اصالت محصولات توجه ویژه‌ای دارند.
روستابازارها تنها به مبادله کالا محدود نمی‌شوند، بلکه محلی برای انتقال تجربیات و نوآوری‌های کشاورزی هستند. کشاورزان در تعامل با یکدیگر و با مشتریان، از روش‌های جدید کشت، مبارزه با آفات و راه‌های افزایش بهره‌وری مطلع می‌شوند. این تعاملات غیررسمی اما مؤثر، گاهی کارآمدتر از برنامه‌های آموزشی رسمی عمل می‌کنند.
با وجود مزایای فراوان، روستابازارها با مشکلاتی مانند نبود زیرساخت‌های مناسب، محدودیت‌های زمانی و مکانی و کم‌توجهی نهادهای متولی روبه‌رو هستند. برای رفع این موانع، نیازمند سرمایه‌گذاری در توسعه فیزیکی بازارها، تبلیغات گسترده برای جذب مشتریان شهری و ایجاد تشکل‌های مردمی برای مدیریت خودگردان این بازارها هستیم.
در این راستا سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران با همکاری شبکه عظیم تحت پوشش خود، کالاهای اساسی و مورد نیاز مردم را به صورت مستقیم از مزرعه تا سفره در روستابازارهای سراسر کشور به دست مردم می‌رساند. همچنین این سازمان تا پایان سال جاری مکلف به ایجاد ۵۰۰ روستابازار در اقصی نقاط کشور شده است.
روستابازارها می‌توانند به کاتالیزوری برای تحول کشاورزی ایران تبدیل شوند؛ مشروط بر آن‌که به عنوان یک اولویت در برنامه‌های توسعه روستایی دیده شوند. تقویت این نهادها، علاوه بر رونق اقتصادی، به عدالت اجتماعی، پایداری محیطزیست و حفظ فرهنگ روستایی می‌انجامد. در واقع، روستابازار تنها یک بازار نیست، بلکه نمادی از اقتصاد مقاومتی و توسعه متوازن بخش کشاورزی و روستاها است.
