اهمیت کاهش مصرف آفت‌کش‌های شیمیایی در مزارع برنج
کاهش مصرف آفت‌کش‌های شیمیایی در مزارع برنج از طریق مدیریت تلفیقی محصول نه‌تنها یک ضرورت زیست‌محیطی، بلکه یک راهبرد کلیدی برای تضمین سلامت کشاورزان، مصرف‌کنندگان و پایداری اکوسیستم‌های زراعی است. برنج، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین محصولات کشاورزی جهان، اغلب در معرض حمله آفات و بیماری‌های متعددی قرار دارد که کشاورزان را به استفاده گسترده از سموم شیمیایی سوق می‌دهد. اما این رویکرد، علاوه بر ایجاد مقاومت در آفات، آلودگی آب‌های زیرزمینی و خاک را در پی داشته و تعادل طبیعی اکوسیستم را برهم می‌زند. در این زمینه، مدیریت تلفیقی محصول به‌عنوان یک راه‌حل جامع، ترکیبی از روش‌های زیستی، زراعی، فیزیکی و شیمیایی با کم‌ترین خطر را پیشنهاد می‌کند.
یکی از ارکان اصلی مدیریت تلفیقی در کشت برنج، نظارت مستمر و تشخیص به‌موقع آفات است. با استفاده از روش‌هایی می‌توان جمعیت آفات را ارزیابی و تنها در صورت رسیدن به آستانه زیان‌اقتصادی، اقدام به کنترل شیمیایی کرد. این روش از سمپاشی‌های بی‌رویه که اغلب در مرحله نادرست رشد آفت انجام می‌شود، جلوگیری می‌کند. همچنین، به‌کارگیری دشمنان طبیعی مانند زنبورهای پارازیتوئید یا کفشدوزک‌ها که شکارگر طبیعی بسیاری از آفات برنج هستند، می‌تواند جمعیت آفات را به‌صورت پایدار کاهش دهد. در برخی مناطق، مانند شالیزارهای شمال ایران، استفاده از اردک‌ها برای کنترل کرم ساقه‌خوار برنج نمونه‌ای موفق از کنترل زیستی است که همزمان به حذف علف‌های هرز نیز کمک می‌کند.
روش‌های زراعی نیز نقش تعیین‌کننده‌ای در کاهش وابستگی به آفت‌کش‌ها دارند. انتخاب ارقام مقاوم به آفات، تناوب کشت با گیاهان غیرمیزبان، و تنظیم زمان کشت به‌گونه‌ای که دوره اوج خسارت آفات با حساس‌ترین مرحله رشد گیاه هم‌پوشانی نداشته باشد، از جمله این راهکارهاست. همچنین، مدیریت آب به‌ویژه در شالیزارهای برنج که محیطی نیمه‌آبی هستند، می‌تواند جمعیت آفات را محدود کند.
طبق گزارش مؤسسه تحقیقات گیاهپزشکی کشور، دستورالعمل تولید محصول برنج به روش مدیریت تلفیقی محصول در سال گذشته، در سطح ۵ هزار هکتار در سه استان شمالی کشور با مشارکت بیش از ۳ هزار کشاورز و نظارت و آموزش سازمان تات اجرا و منجر به افزایش عملکرد تولید و کاهش مصرف آفت‌کش‌های شیمیایی شد. این دستورالعمل که شامل روش‌های مختلف غیرشیمیایی، بیولوژیک، روش‌های مکانیکی همراه با تغذیه بهینه، روش‌های به زراعی، آبیاری مناسب و تغییر تاریخ کشت است، برای نخستین بار در سال ۱۴۰۱ در قالب دو پایلوت ۱۰ هکتاری و در سال ۱۴۰۲ در سطح ۱۴۰ هکتار در هفت شهرستان استان مازندران با مشارکت کشاورزان پیشرو و همکاری سازمان حفظ نباتات و سازمان جهاد کشاورزی استان مازندران اجرا شد.
در نهایت، کاهش مصرف آفت‌کش‌های شیمیایی در مزارع برنج نیازمند همکاری بیشتر وزارت جهاد کشاورزی و نهادهای تحقیقاتی، ترویجی و کشاورزان است. سیاست‌گذاری‌های حمایتی مانند ارائه یارانه برای خرید عوامل کنترل بیولوژیک یا برگزاری کارگاه‌های آموزشی می‌تواند انگیزه لازم برای گذار از کشت متکی بر سموم به سمت سیستم‌های پایدارتر را ایجاد کند. تجربه کشورهایی مانند ویتنام و تایلند نشان داده که اجرای موفق مدیریت تلفیقی در برنج علاوه بر حفظ عملکرد، به احیای تنوع زیستی و کاهش آلودگی‌های ناشی از کشاورزی منجر شده است. بنابراین، حرکت به سمت مدیریت تلفیقی نه یک انتخاب، بلکه یک الزام برای نسل‌های آینده است.
