اهمیت فراوان مدیریت پایدار منابع آب و خاک
بخش کشاورزی همواره به‌عنوان یکی از ارکان اساسی اقتصاد و امنیت غذایی کشورها مطرح بوده است. با این حال، چالش‌های متعددی از جمله کمبود منابع آب، فرسایش خاک، تغییرات اقلیمی و کاهش بهره‌وری، این بخش را تحت تأثیر قرار داده است. در این میان، اجرای طرح‌های پیشران در حوزه آب و خاک می‌تواند به‌عنوان راهکاری اساسی برای تحول در کشاورزی و دستیابی به توسعه پایدار مطرح شود.
کمبود آب و استفاده نادرست از این منابع، تهدیدی جدی برای کشاورزی محسوب می‌شود. طرح‌های پیشران در این حوزه، مانند توسعه سیستم‌های آبیاری تحت فشار، استفاده از فناوری‌های نوین مانند آبیاری هوشمند و بازیافت آب‌های غیرمتعارف، می‌توانند به افزایش راندمان آبیاری و کاهش هدررفت منابع آب کمک کنند. همچنین، اجرای پروژه‌های آبخیزداری و تغذیه مصنوعی سفره‌های آب زیرزمینی می‌تواند به حفظ تعادل منابع آب منجر شود. این اقدامات نه‌تنها مصرف آب را بهینه می‌کنند، بلکه امکان کشت محصولات با نیاز آبی کمتر را نیز فراهم می‌آورند.
خاک به‌عنوان بستر اصلی تولید در کشاورزی، نقش حیاتی در پایداری این بخش دارد. متأسفانه فرسایش خاک، شوری زایی و کاهش مواد آلی، از جمله مشکلاتی هستند که کیفیت خاک را تهدید می‌کنند. طرح‌های پیشران در این زمینه شامل اجرای روش‌های کشاورزی حفاظتی، استفاده از کودهای زیستی و اصلاح‌کننده‌های خاک، و نیز توسعه کشت‌های پوششی برای جلوگیری از فرسایش است. این اقدامات نه‌تنها حاصلخیزی خاک را افزایش می‌دهند، بلکه به کاهش مصرف نهاده‌های شیمیایی و در نتیجه، کاهش آلودگی محیط‌زیست نیز کمک می‌کنند.
اجرای طرح‌های پیشران آب و خاک تنها به بهبود شرایط فیزیکی مزارع محدود نمی‌شود، بلکه می‌تواند به ایجاد ارزش افزوده و تقویت اقتصاد مقاومتی در بخش کشاورزی منجر شود. افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های تولید، امکان رقابت محصولات کشاورزی در بازارهای داخلی و خارجی را فراهم می‌کند. همچنین، توسعه کشت‌های گلخانه‌ای و محصولات با نیاز آبی پایین، به تنوع بخشی و افزایش درآمد کشاورزان کمک می‌نماید.
در این راستا طبق گزارش معاونت آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی، در برنامه هفتم توسعه، طرح جامع احداث زیرساخت‌های آب و خاک در استان‌های شمالی کشور و همچنین فاز دوم طرح احیای دشت‌های خوزستان و ایلام از طرح‌های پیشران آب و خاک کشور هستند که با شروع این دو پروژه، تحول عظیمی در بخش کشاورزی و تأمین امنیت غذایی کشور رخ خواهد داد. براساس قانون برنامه هفتم پیشرفت، سالانه ۳۵۰ هزار هکتار سامانه‌های نوین آبیاری (۱۵۰ هزار هکتار آبیاری زیرسطحی)، ۷۰ هزار هکتار شبکه آبیاری و ۷۰ هزار هکتار جاده بین مزارع باید در کشور اجرا و احداث شود.
با وجود مزایای متعدد، اجرای این طرح‌ها با چالش‌هایی همچون کمبود اعتبارات، نبود هماهنگی بین دستگاه‌های اجرایی و مقاومت برخی کشاورزان در برابر تغییر روش‌های سنتی روبه‌رو است. برای غلبه بر این موانع، لازم است برنامه‌ریزی بلندمدت، آموزش و ترویج گسترده و نیز حمایت مالی و فنی از کشاورزان در دستور کار وزارت جهاد کشاورزی قرار گیرد.
در نهایت، تحول در بخش کشاورزی با اجرای طرح‌های پیشران آب و خاک، نه‌تنها به پایداری منابع طبیعی منجر می‌شود، بلکه می‌تواند امنیت غذایی، معیشت روستاییان و رشد اقتصادی آنان را نیز تضمین کند. این امر نیازمند عزم ملی، مشارکت تمام ذینفعان و نگاهی آینده‌نگر به توسعه پایدار است.
