خرده‌مالکی کشاورزی، چالشی جدی برای امنیت غذایی آینده کشور
تکه‌تکه شدن و کوچک‌شدن زمین‌های کشاورزی به یکی از نگرانی‌های جدی کارشناسان حوزه کشاورزی تبدیل شده است.
این پدیده که به خرده‌مالکی معروف است، با کاهش بهره‌وری، افزایش هزینه‌های تولید و محدود کردن مکانیزاسیون، آینده تولیدات کشاورزی را با تهدید مواجه کرده است. در بسیاری از مناطق، ارث‌بری و تقسیم زمین‌های کشاورزی باعث شده تا زمین‌های حاصلخیز به قطعات غیراقتصادی و کوچک تبدیل شوند که این امر مدیریت یکپارچه و استفاده از فناوری‌های نوین را دشوار می‌سازد.
یکی از مهم‌ترین پیامدهای خرده‌مالکی، کاهش چشمگیر بازدهی در واحد سطح است. در زمین‌های کوچک، امکان استفاده از ماشین‌آلات پیشرفته، سیستم‌های آبیاری نوین و روش‌های کشاورزی دقیق وجود ندارد و کشاورزان مجبور به استفاده از روش‌های سنتی با بهره‌وری پایین هستند. این موضوع نه‌تنها هزینه‌های تولید را افزایش می‌دهد، بلکه باعث کاهش کیفیت و کمیت محصولات نیز می‌شود. از سوی دیگر، کوچک بودن زمین‌ها، مقیاس تولید را به حدی کاهش می‌دهد که کشاورزان قادر به رقابت در بازارهای بزرگ و صادراتی نیستند.
علاوه بر چالش‌های اقتصادی، خرده‌مالکی تأثیرات منفی بر مدیریت پایدار منابع طبیعی نیز دارد. در زمین‌های کوچک، برنامه‌ریزی برای اجرای طرح‌های آبخیزداری، حفظ خاک و بهینه‌سازی مصرف آب با دشواری‌های زیادی همراه است. همچنین، پراکندگی این زمین‌ها، ارائه خدمات حمایتی مانند تسهیلات بانکی، بیمه محصولات و آموزش‌های تخصصی را برای کشاورزان سخت‌تر می‌کند.
برای مقابله با این چالش، برخی کشورها راهکارهایی مانند تجمیع اراضی، تشکیل تعاونی‌های تولید و توسعه کشت قراردادی را در پیش گرفته‌اند. در این مدل‌ها، زمین‌های کوچک تحت مدیریت واحد قرار می‌گیرند تا امکان استفاده از فناوری‌های پیشرفته و افزایش مقیاس تولید فراهم شود. در ایران نیز اجرای طرح‌هایی مانند کشت فراسرزمینی و توسعه تعاونی‌های کشاورزی می‌تواند تا حدی از آثار منفی خرده‌مالکی بکاهد.
گزارش‌ها حاکی از آن است که بیش از ۷۰ درصد زمین‌های کشاورزی کشور هم اکنون کمتر از چهار هکتار مساحت دارند و در صورت ادامه روند کوچک شدن اراضی، طی یک دهه آینده ۹۰ درصد زمین‌های کشاورزی به کمتر از سه هکتار کاهش یافته و عملاً از چرخه تولید خارج خواهند شد.
با توجه به رشد جمعیت و افزایش تقاضا برای محصولات کشاورزی، ادامه روند فعلی می‌تواند تهدیدی برای امنیت غذایی باشد. بنابراین، ضروری است که وزارت جهاد کشاورزی و سیاست‌گذار‌های کلان در جهت یکپارچه‌سازی زمین‌های کشاورزی و ایجاد مدل‌های نوین مدیریت مزرعه حرکت کنند تا بتوان از ظرفیت‌های کامل بخش کشاورزی بهره برد. در غیر این صورت، خرده‌مالکی نه‌تنها به معضلی برای کشاورزان، بلکه به عاملی برای کاهش تولید و وابستگی بیشتر به واردات محصولات اساسی تبدیل خواهد شد.
