مبارزه با علف‌های هرز در سطح چهار میلیون هکتار از اراضی گندم آبی و دیم در سال زراعی جاری
در نظام‌های زراعی مدرن، علف‌های هرز یکی از مهم‌ترین عوامل محدودکننده عملکرد گندم محسوب می‌شوند.
بر اساس آمار فائو، خسارت سالانه علف‌های هرز به مزارع گندم جهان به‌طور متوسط ۲۰-۳۰ درصد برآورد می‌شود. این مسئله در شرایط تغییرات اقلیمی و مقاومت فزاینده علف‌های هرز به روش‌های کنترلی، اهمیت مدیریت هوشمند این چالش را دوچندان می‌سازد.
کشت گندم به عنوان یکی از مهم‌ترین محصولات استراتژیک جهان، همواره با چالش جدی علف‌های هرز مواجه بوده است. این گیاهان ناخواسته با رقابت بر سر منابع حیاتی مانند نور، آب و مواد مغذی، سالانه خسارات قابل توجهی به مزارع گندم وارد می‌کنند. بر اساس آخرین آمارهای سازمان خواربار و کشاورزی جهانی، علف‌های هرز می‌توانند تا ۳۰ درصد از عملکرد بالقوه مزارع گندم را کاهش دهند، رقمی که در شرایط نامساعد اقلیمی و مدیریت نادرست می‌تواند به مراتب بیشتر نیز باشد.
در دهه‌های اخیر، رویکردهای مختلفی برای مقابله با این معضل توسعه یافته‌اند که هر کدام مزایا و محدودیت‌های خاص خود را دارند. استفاده از علف‌کش‌های شیمیایی بدون شک رایج‌ترین روش کنترل علف‌های هرز محسوب می‌شود. این ترکیبات شیمیایی با هزینه نسبتاً پایین و کارایی بالا، به سرعت توانستند جایگزین روش‌های سنتی شوند. با این حال، گذر زمان نشان داد که این روش نیز خالی از مشکل نیست. ظهور گونه‌های مقاوم به علف‌کش‌ها، آلودگی محیط زیست و باقی‌مانده‌های شیمیایی در محصولات از جمله چالش‌های پیش روی این روش هستند. به عنوان مثال، در بسیاری از مناطق کشت گندم، علف هرز جو وحشی به گروه مهمی از علف‌کش‌ها مقاومت نشان داده است.
در کنار روش‌های شیمیایی، راهکارهای زراعی جایگاه ویژه‌ای در مدیریت علف‌های هرز دارند. تناوب زراعی هوشمند یکی از این روش‌ها است. کشت متناوب گندم با گیاهانی مانند نخود، عدس یا کلزا می‌تواند چرخه زندگی بسیاری از علف‌های هرز را مختل کند. تاریخ کاشت نیز عامل مهم دیگری است. تحقیقات نشان داده‌اند که کشت زودهنگام گندم در مناطقی با آب و هوای معتدل، به گیاهچه‌های گندم اجازه می‌دهد قبل از ظهور علف‌های هرز، قدرت رقابتی کافی را کسب کنند. انتخاب ارقام پرتراکم و سریع‌رشد نیز می‌تواند با ایجاد سایه‌اندازی مؤثر، از رشد بسیاری از علف‌های هرز جلوگیری کند.
روش‌های مکانیکی کنترل علف‌های هرز اگرچه در مقیاس کوچک قابل اجرا هستند، اما در سطح وسیع به دلیل نیاز به نیروی کار زیاد و هزینه‌های بالا چندان اقتصادی محسوب نمی‌شوند. با این وجود، در سیستم‌های کشاورزی ارگانیک یا برای کشاورزان خرده‌پا، این روش‌ها هنوز هم می‌توانند گزینه مناسبی باشند. شخم مناسب و به موقع، وجین دستی در مراحل اولیه رشد و استفاده از ابزارهای مکانیکی ساده از جمله این راهکارها هستند.
طبق آمار وزارت جهاد کشاورزی، تاکنون کشاورزان در سطح حدود دو میلیون و ۵۰ هزار هکتار با علف‌های هرز در مزارع گندم در سال زراعی جاری مبارزه کرده‌اند و مبارزه با علف‌های هرز در سطح چهار میلیون هکتار از اراضی گندم آبی و دیم در سال زراعی جاری پیش‌بینی شده است.
توسعه فناوری‌های نوین، افق‌های تازه‌ای در مدیریت علف‌های هرز گشوده است. کنترل بیولوژیک با استفاده از عوامل طبیعی مانند قارچ‌های بیماری‌زا یا حشرات گیاهخوار، اگرچه هنوز در مراحل ابتدایی است، اما نویدبخش روش‌های پایدارتر و سازگارتر با محیط زیست است. کشاورزی دقیق با بهره‌گیری از فناوری‌هایی مانند تصویربرداری ماهواره‌ای، پهپادها و سیستم‌های موقعیت‌یاب جهانی، امکان شناسایی و مبارزه هدفمند با کانون‌های علف هرز را فراهم کرده است. این روش‌ها نه تنها مصرف علف‌کش‌ها را کاهش می‌دهند، بلکه دقت عمل را نیز به میزان قابل توجهی افزایش می‌دهند.
با توجه به پیچیدگی روزافزون چالش علف‌های هرز، به نظر می‌رسد آینده متعلق به سیستم‌های مدیریت تلفیقی باشد. در این رویکرد، ترکیب هوشمندانه‌ای از روش‌های شیمیایی، زراعی، مکانیکی و بیولوژیک با در نظر گرفتن شرایط اقلیمی، اقتصادی و اجتماعی هر منطقه می‌تواند راهکار بهینه‌ای ارائه دهد. آموزش کشاورزان، توسعه تحقیقات کاربردی و سیاست‌گذاری‌های حمایتی دولت‌ها نیز نقش تعیین‌کننده‌ای در موفقیت این سیستم‌ها خواهند داشت.
در نهایت باید توجه داشت که مبارزه با علف‌های هرز نه یک اقدام مقطعی، بلکه فرایندی مستمر و پویاست که نیازمند به‌روزرسانی مستدام دانش و فناوری‌هاست. تنها با چنین نگاهی می‌توان به تولید پایدار گندم و تضمین امنیت غذایی جمعیت رو به رشد جهان امیدوار بود.
