برداشت بی‌رویه گیاهان دارویی، تهدیدی برای ذخایر طبیعی و اقتصاد پایدار
گیاهان دارویی به عنوان گنجینه‌ای ارزشمند از طبیعت، نقش حیاتی در سلامت انسان، صنایع دارویی و اقتصادی جوامع محلی ایفا می‌کنند.
با این حال، برداشت بی‌رویه و غیراصولی این گیاهان در سال‌های اخیر به معضلی جدی تبدیل شده که نه‌تنها ذخایر ژنتیکی کشور را تهدید می‌کند، بلکه آینده صنعت گیاهان دارویی را نیز به مخاطره انداخته است. در بسیاری از مناطق ایران، شاهد چیدن بی‌وقفه گیاهانی مانند گل گاوزبان، بومادران، آویشن و کتیرا هستیم که بدون رعایت اصول اکولوژیک، منجر به کاهش شدید جمعیت این گونه‌ها و حتی خطر انقراض برخی از آن‌ها شده است.
برداشت بی‌رویه گیاهان دارویی بدون توجه به ظرفیت تجدیدپذیری طبیعت، تعادل اکوسیستم‌ها را بر هم می‌زند. بسیاری از این گیاهان نقش کلیدی در پایداری خاک، تغذیه حیات وحش و گرده‌افشانی دارند. برای مثال، از بین رفتن گیاهان مرتعی مانند گون (منبع کتیرا) منجر به فرسایش خاک و کاهش تنوع زیستی می‌شود. علاوه بر این، روش‌های غلط برداشت مانند کندن کامل ریشه یا قطع بی‌رویه شاخه‌ها، امکان رشد مجدد گیاه را از بین میبرد و در درازمدت، برخی رویشگاه‌های طبیعی را برای همیشه از بین میبرد.
اگرچه برداشت گیاهان دارویی برای بسیاری از جوامع محلی منبع درآمد است، اما برداشت بی‌ضابطه در نهایت به نابودی همین منابع معیشتی می‌انجامد. کاهش ذخایر طبیعی گیاهان دارویی، قیمت آن‌ها را در بازار افزایش می‌دهد و دسترسی صنایع داروسازی و عطاری‌ها را به مواد اولیه باکیفیت محدود می‌کند. از طرف دیگر، نبود برنامه‌ریزی برای بهره‌برداری پایدار، باعث می‌شود سود اصلی این تجارت به دلالان و واسطه‌ها برسد، در حالی که جوامع محلی با فقر منابع مواجه می‌شوند.
زمان برداشت گیاهان دارویی بسته به نوع آن‌ها متفاوت است و برداشت نادرست می‌تواند باعث کاهش خواص دارویی گیاه شود. برداشت غیرمجاز از مناطق حفاظت شده یا تحت مدیریت سازمان منابع طبیعی، بدون دریافت مجوز، تخلف محسوب شده و متخلفان طبق ماده ۲۵ مکرر قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز با برخورد قانونی مواجه خواهند شد.
وزارت جهاد کشاورزی برای جلوگیری از فاجعه زیست‌محیطی و اقتصادی ناشی از برداشت بی‌رویه، راهکارهایی همچون تدوین قوانین مشخص برای میزان مجاز برداشت هر گیاه بر اساس مطالعات اکولوژیک، تشویق کشاورزان به کاشت گیاهان دارویی در مزارع به جای برداشت از عرصه‌های طبیعی، آگاه‌سازی برداشت‌کنندگان درباره روش‌های صحیح چیدن و زمان مناسب برداشت، جلوگیری از قاچاق و برداشت غیرمجاز توسط نیروهای محیط زیست و منابع طبیعی، ایجاد ارزش افزوده از طریق فرآوری اصولی گیاهان دارویی به جای فروش خام آن‌ها را پیشنهاد می‌نماید.
گیاهان دارویی میراثی طبیعی هستند که باید با مسئولیت‌پذیری حفظ شوند. بدون مدیریت علمی، نه‌تنها این سرمایه ملی را از دست خواهیم داد، بلکه آینده صنعت دارویی و معیشت هزاران نفر را نیز به خطر خواهیم انداخت. حرکت به سمت بهره‌برداری پایدار، نیازمند عزم ملی، قوانین سختگیرانه و مشارکت جوامع محلی است تا بتوان این منابع خدادادی را برای نسل‌های آینده حفظ کرد.
