جایگاه الگوی کشت در تأمین نیازهای اساسی کشور
با توجه به گستردگی اراضی کشور و تنوع اقلیمی مناطق گوناگون، رسیدن به الگوی کشت مناسبی که از آن بتوان حداکثر بهرهبرداری را از عوامل و نهاده‌های تولید، به‌ویژه عامل محدود کننده آب به‌دست آورد، ضرورتی انکار ناپذیر است. الگوی کشت عبارتست از تعیین یک نظام کشاورزی با مزیت اقتصادی پایدار مبتنی بر سیاست‌های کلان کشور، دانش بومی کشاورزان و بهره‌گیری بهینه از پتانسیل‌های منطقه‌ای با رعایت اصول اکوفیزیولوژیک تولید محصولات کشاورزی در راستای حفظ محیط زیست.
محدودیت منابع تولید در بخش کشاورزی به‌ویژه نهاده مهم آب در کشور خشک و نیمه‌خشک ایران، بهینه‌سازی استفاده از نهاده‌ها را به یک واقعیت غیرقابل انکار تبدیل کرده است. از سوی دیگر، بهدلیل وجود ریسک‌های متعدد به‌ویژه ریسک ناشی از شرایط اقلیمی و متغیرهای اقتصادی، بازار محصولات کشاورزی و ریسک‌گریز بودن اغلب کشاورزان، برنامه‌ریزی تولید در این بخش مهم اقتصادی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در این رابطه، تعیین الگوی بهینه کشت یکی از علمی‌ترین روش‌های بهینه‌سازی استفاده از نهاده‌های محدود بخش کشاورزی است. هدف اصلی الگوی بهینه کشت، مدیریت ترکیب بهینه تولید محصولات کشاورزی بوده و با توجه به گستردگی جغرافیایی و اقلیمی کشور، ارائه الگوی کشتی که بر اساس قانون مزیت نسبی بتواند حداکثر بهرهبرداری مناسب را از عوامل و نهاده‌های تولید به همراه داشته باشد، امری اجتناب‌ناپذیر است. به نظر میرسد، الگوی کشت فعلی کشور، بیشتر متأثر از اقدامات گذشته و بر پایه منابع آب و خاک موجود بوده، هرچند مزیت‌های اقتصادی هم تا حدی مد نظر قرار گرفته است. با توجه به تغییرات سریع آب و هوایی، همچنین نوسان بالای متغیرهای اقتصادی در کشور و بهدلیل رقابتی نبودن تولید بسیاری از محصولات کشاورزی، تولید برخی از این محصولات با چالش‌هایی مواجه بوده که برای غلبه بر آن، باید نسبت به تغییر الگوی کشت و حرکت به سمت الگوی کشت هوشمند اقدام کرد.
مهم‌ترین گام در تصمیم تهیه الگوی کشت بهینه، تعیین هدف یا اهداف الگوست. مهم‌ترین اهدافی که در این زمینه باید مدنظر قرار گیرند، می‌توان به مزیت‌های اقتصادی، سازگاری با شرایط اقلیمی، بهرهبرداری بهینه از منابع تولید، تناسب با پتانسیل‌های منطقه‌ای، توجه به اصول پایداری تولید محصولات کشاورزی، ملاحظات زیست‌محیطی، همسویی با سیاست‌های کلان کشور و تأمین امنیت غذایی اشاره کرد.
در این بین، بخش ترویج و آموزش کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی می‌تواند در آگاهی‌بخشی به کشاورزان، نقش مؤثری ایفا کند. سیاست‌های قیمت‌گذاری محصولات کشاورزی و اصلاح قیمت نهاده‌های تولید، از مؤثرترین سیاست‌های تشویقی هستند. از سویی، مشروط کردن اعطای وام‌های کم‌بهره کشاورزی، یارانه نهاده‌های کشاورزی، تخفیفات بیمه محصولات کشاورزی، اعطای مشوق‌های صادراتی و… به اجرای الگوی کشت توسط کشاورزان، از دیگر سیاست‌هایی هستند که می‌توانند مورد استفاده قرار گیرند.
ذکر این نکته حائز اهمیت است که وزارت جهاد کشاورزی با همکاری سازمان‌های مرتبط، کاروان ترویجی الگوی کشت برگزار می‌کند. ارائه راهکارهای فناورانه درخصوص حفاظت از خاک کشاورزی و تعیین الگوی کشت مناسب با توجه به خصوصیات آب و هوایی هر منطقه، رعایت تناوب زراعی مناسب، انجام خاکورزی حفاظتی، اجرای کشت مستقیم، انجام آزمایش آب و خاک و مصرف نهاده‌های کشاورزی براساس نتایج آن، حفظ بقایای گیاهی و کاربری اراضی و پیشگیری از تغییر کاربری غیر مجاز اراضی از دیگر موارد قابل اجرا در این کاروان ترویجی است.
